Στων Ψαρών
Στῶν Ψαρῶν την ολόμαυρη ράχη
ανθίζουν τώρα λεμονιές
το τοπίο δε φαίνεται.
Όμως με τα νύχια μας σκαλίζουμε
τοῦ βουνοῦ το χῶμα
για να βρούμε μνήμες απ’ το στεναγμό μας.
(Κρίτων Αθανασούλης)
Ο ποιητής με αφορμή την καταστροφή των Ψαρών σκέφτεται το 1821, τους ήρωες και τα ιδανικά που εκπροσωπούσαν, τα οποία δε φαίνονται πια. Τα βουνά που αντικρίζει δεν είναι ολόμαυρακαι κατεστραμμένα, όπως τα άφησε η καταστροφή των Ψαρών. Τώρα ανθίζουν λεμονιές οι οποίες κρύβουν την προηγούμενη κατάσταση, όπως και τους ήρωες που πολέμησαν και θυσιάστηκαν για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι, καθώς και όλα όσα μας δίδαξαν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να σκαλίζουμε το χώμα του βουνού για θυμηθούμε όλα όσα έχουμε ξεχάσει, τον αγώνα των ηρώων για την ελευθερία, την αυτοθυσία για την πατρίδα, την τεράστια αγάπη τους για αυτή και για τους συντρόφους τους, την υπέρμετρη γενναιότητα τους. Συγχρόνως, αναζητούμε και την ίδια την ιστορία, με τον πόνο, την αγωνία, τον φόβο, τη λύπη, τις δυσκολίες και τον θάνατο.
Όμως, τι κρύβεται πίσω από τη θέληση του ποιητή να γράψει αυτό το ποίημα; Μήπως θέλει να μας επισημάνει κάτι; Στη σύγχρονη εποχή ο άνθρωπος έχει εξασφαλίσει την επιβίωσή του, ζει ελεύθερος και έχει τη δυνατότητα να απολαμβάνει όλο και περισσότερα υλικά αγαθά. Μάλιστα, ενδιαφέρεται και για την ολοένα αύξησή τους, παραμερίζοντας το πνεύμα, την ψυχή και όλα όσα έχουν πραγματική αξία και σημασία. Είναι εγκλωβισμένος στην ύλη και δεν εκτιμάει την αξία της ελευθερίας του. Δεν εκτιμάει το γεγονός ότι ζει σε μια Ελλάδα ανεξάρτητη, ενώ έχει ελεύθερη βούληση. Ο ποιητής, επομένως, θέλει να τονίσει την ανάγκη να θυμηθούμε την αλήθεια. Να συνειδητοποιήσουμε πως δεν είναι όλα πάντα σταθερά και μόνιμα, αλλά θα πρέπει να τιμούμε την ιστορία μας, να θυμόμαστε τους ήρωες, να διδασκόμαστε από αυτούς και να μην ξεχνάμε τι έχει αληθινή αξία στη ζωή. Έτσι, δε θα είμαστε υπόδουλοι της ύλης και θα επαναστατήσουμε, όταν χρειαστεί, με πείσμα, δύναμη, θέληση και ελπίδα όπως εκείνοι οι αγωνιστές αντέδρασαν στον οθωμανικό ζυγό.
(Αρετάκης Λευτέρης, Βαβανάτσος Κωνσταντίνος, Βοσκάκη Μιχαέλα, Γαλάνης Κωνσταντίνος, Γαντέ Νατάσα)